Fiziksel Eylemler Yöntemi; Stanislavski, oyuncunun bir rolü ancak; metinden yola çıkarak seçtiği amaçlı eylemler aracılığıyla inşa edeceğini savunmaktadır. Buna da “fiziksel eylemler yönteminin özü; insanın fizyolojik, sosyolojik, psikolojik boyutunun ve bunların şekillendirdiği duyguların basit eylemler aracılığıyla ifade edilebileceği ilkesine dayanmaktadır.
Fiziksel eylem; belli bir amaca hizmet eden, belli bir fizyolojik, sosyolojik, psikolojik ve duygusal boyuta sahip bir harekettir.
Soru: Fiziksel eylem oyuncu tarafından nasıl oluşturulur?
Fiziksel eylem, oyuncu tarafından “verili durumlar” dan yola çıkılarak ve “verili durumlar” a uygun olarak oluşturulur.
Soru: Verili durum nedir?
Verili durum; metin ve/ya yönetmen tarafından ortaya koyulan bilgiler oyuncu tarafından elde edilen tüm verilerdir. Verili durumlardan yola çıkan oyuncu, rolünü bu şekilde inşa edebilmektedir.
OYUNCULUK EĞİTİMİNDE “BİR OYUNUN İNŞA SÜRECİ”
- OYUNUN ANALİZ SÜRECİ (VERİLİ DURUMLARIN BELİRLENMESİ)
- Yazar Hakkında Cevaplanması Gereken Sorular
Yaşamı ve Eserleri Nelerdir?
Yazarın bir sanatçı olarak analiz edilmesi; bir karakterin fizyolojik, sosyolojik ve psikolojik çözümlenmesi gibidir. Çünkü sanatçının ortaya koyduğu eserlerdeki temel duygu ve düşüncelerin anlaşılması çoğunlukla kendi boyutunun anlaşılmasıyla yakından ilgilidir. Ör: Biyografilerinin okunması: “Sanat Yaşamım” Stanislavski.
Döneminin Özellikleri Nelerdir?
Hem sanatçının hem de yarattığı eserin bütünlüklü yapısı döneminin özellikleriyle etkileşim halindedir. Dönemin sanatsal bakış açısı, felsefi düşünce biçimi, toplumsal ve siyasi yapısı, bilimsel gelişmeler, dönemin önemli gelişmeleri ve olayları vb., hem yazarı hem de eserin özünü ve biçimini meydana getirmektedir.
Ele Alınan Oyunun, yazarın yaşamı, eserleri ve dönemi içindeki konumu nedir?
Bir yazarın (yaşam süresi içindeki gelişim ve yaşadığı çağın tüm toplumsal özellikleri göz önüne alındığında) ortaya koyduğu her eser aynı öz ve biçime sahip olmayabilir. Bu sebeple ele alınan oyunun yazarın eserlerinde ve ortaya çıkardığı dönemdeki özellikleri ayrıştırılmalıdır.
- İyi Bir Oyuncunun Oyun Hakkında Cevaplanması Gereken Sorular
Oyunun Türü ve Üslubu nedir?
Tür: Tragedya, Komedya, Melodram ya da Trajedi, Komedi, Dram, Müzikal, vb.
Üslup: Anlatış biçimi, yapış biçimi. Ör: Gerçekçi, Epik, Absürt, Grotesk, Gerçeküstücü, Dışavurumcu.
Oyunun Teması Nedir?
Tema: Bir sanat eserinde işlenen, genelleyici bir anlamı olan soyut bir görüş veya düşüncedir. Ör: Sevgi, ölüm, ayrılık, savaş, barış, kahramanlık, vb.
Oyunun Konusu Nedir?
Konu: Bir eserde temanın sınırlandırılması, daha somut hale getirilmesidir. Konu somuttur. Örneğin “ölüm” teması işlendiği bir eserde “ölüm karşısında duyulan hüzün” bu eserin konusu olarak ifade edilebilir. Temanın soyut olmasına karşılık, konu somut bir özellik taşımaktadır.
Oyunun Hikâyesi Nedir?
Metinde ele alınan olaylar dizisi. (Özellikle mekân, zaman ve kişi açısından ele alınmaktadır)
Oyunun Temel Çatışması Nedir?
Çatışma: Drama’nın özünü de çatışma oluşturur. Çatışma, etkileme-tepkime ilişkisidir. Çatışma çözüm isteyen gerginlik ve huzursuzluklardır. Çatışma irili ufaklı, yoğun ya da daha az yoğun çatışmalar ile gelişir. Çatışmalar birbirini doğurur, sürekliliği sağlar ve bakış açıları sunar. En büyük dramada çatışmalar genellikle pek çok derecede oluşur ve her çatışma bir diğerine ayna tutar. Çatışma, tema üzerinde atlanamayacak bir yere sahiptir. Temanın, dramatik tasarımı beslemesi söz konusudur. Buradan anlaşılması gereken şey; temanın karşıtlıklar taşıyor olmasıdır. Ör: “Aşk x Nefret”, “Bağlılık x İhanet”, “Sevgi x Sevgisizlik”, “Duygu x Akıl” vb.
İzlenebilirliğin temelinde karşıt güçlerin çatışması yatar. Tiyatro sanatında hareketin temelinde karşıt güçlerin çatışması yatar. Eylemi eylem yapan dramatik karşıtlık, çelişme ve çatışmalardır; eylem, çelişme ve çatışmaların varoluş biçimidir. Çatışma oyun kişilerinin eylemlerinin çıkış noktasıdır, oyun kişilerinin eylemleri çatışma nedeniyle önemlidir, onlar bir şeyler uğruna ya da bir şeye karşı eylerler veya eylemezler. Eylemsizlik dahi çatışmadan beslenen bir var oluştur.
Oyunun olay dizisi, karşı güçlerin buluşmalarını içerir. Onların mücadelesi, onlardan biri yenilene dek sürer. Bir protogonist, diğeri antagonisttir. Protogonist, bir şeyi isteyen ya da gereksinme duyan kişidir; antagonist ise ona karşı gelir. Protogonist genellikle bir kişidir, nadiren bir grup da olabilir. Antagonist ise bir diğer kişi, bir grup ya da cansız bir güçtür, örneğin sosyal ve ekonomik koşullar. Karşıtlığın beş farklı türü vardır: 1- Bir başkasına, 2- Kendisi, 3-Toplum, 4-Doğa, 5- Kader. Protogonist bu güçlere karşıdır.
Oyunun Mesajı Nedir?
Mesaj: Seyirciye iletilmesi amaçlanan asıl düşüncedir ve yargı cümlesi şeklinde ifade edilir.
- Oyunun Birimleri ile İlgili Cevaplanması Gereken Sorular
Burada oyun, belli başlı olay bölümlerine (genellikle oyunlarda perdelere, perdeler de sahnelere bölünmüş halde bulunmaktadır) ayrılmakta ve her birimin içindeki küçük birimler bulunup ortaya çıkarılmaktadır. Birimlerin, oyunun gerçekliğine uygun amaçları saptanmaktadır. Alttaki sorular aynı zamanda oyunun genelinde ele alınan temaya, konuya (dolayısıyla konunun bütünündeki hikâyeye), temel çatışmaya ve asıl verilmek istenen mesaja gönderme yapmakta, oyunun dramatik yapısı açısından tamamlayıcı unsurlar olarak oyunun bütününe hizmet etmektedir. Her bir birimin incelikle ayrıntılandırılması, daha sonradan karakterin eylemlerinin tespit edilmesi açısından büyük önem taşımaktadır.
Her bir olayın (perdenin) alt teması nedir?
Oyunun ana temasını destekleyen ya da ona gönderme yapan alt temaların sahnelere ya da perdelere göre belirlenmesi.
Her bir olayın (perdenin) alt konusu nedir?
Oyunun ana konusunu destekleyen ya da ona gönderme yapan alt konuların sahnelere ya da perdelere göre belirlenmesi.
Her bir olayın (perdenin) alt çatışması nedir?
Oyunun temel çatışmasını destekleyen ya da ona gönderme yapan alt çatışmaların sahnelere ya da perdelere göre belirlenmesi.
Her bir olayın (perdenin) alt mesajı nedir?
Oyunun temel mesajını destekleyen ya da ona gönderme yapan alt mesajların sahnelere ya da perdelere göre belirlenmesi.
- KARAKTERİN OLUŞTURULMA SÜRECİ (VERİLİ DURUMLARIN KULLANILMASI)
- Karakterin Eylemlerinin Oluşturulması için Cevaplandırılması Gereken Sorular
Burada amaç, karakterin oyundaki tüm eylemlerinin ortaya koyulması diğer bir ifade ile karakterin eylem metninin oluşturulmasıdır. Bunun aynı zamanda diğer karakterler için de yapılması oyuncunun doğru eylemleri seçmesi açısından büyük fayda sağlayacaktır. Bu soruların yanıtları oyunun analizinden yani verili durumlardan yola çıkılarak oluşturulmaktadır.
Karakterin Üstün Amacı (Temel Eylemi) nedir?
Karakterin oyunun teması, konusu, hikâyesi, temel çatışması ve mesajı çerçevesinde gerçekleştirmek istediği temel amaç belirlenir. Oyunun genelinde belirlenen bu temel amaç, “karakter ne yapmak istiyor? sorusu ile karakterin üstün amacı haline getirilir.
Karakterin Kesintisiz Eylem Çizgisi nedir? (Karakterin Alt Eylemleri)
Karakterin her bir alt olaydaki alt eylemlerinin oluşturulması. (Genellikle oyunlarda perdelere o da sahnelere bölünmüş halde bulunmaktadır) Bütüne hizmet eden alt amaçların belirlenmesi karakterin tüm oyun boyunca ortaya koyacağı eylem bütünü yani kesintisiz eylem çizgisini oluşturacaktır.
Soru: Bu sahnede karakterin amacı ne?
Her bir olayın (perdenin) sorusu: Bu sahnede karakter ne yapmak istiyor?
Karakterin Temel ve Alt Duyguları nedir?
Oyununda karakterin temel duygusunun ve temel duygusunu destekleyen ya da ona gönderme yapan alt duygularının sahne ya da perdelere göre belirlenmesidir.
Karakterin Eylemlerinin ve Sözlerinin Alt Metni Nedir?
Alt-metin, verili anların sadece bir bölümü olan, sözcüklerin arkasında gizlenen ve asıl söylenmek istenen anlamlardır. Alt-metin karakterin, diğer oyun kişileriyle olan ilişkilerini, davranışlarının nedenini, sözcüklerin ve eylemlerinin anlamını ortaya çıkarır. Oyuncu karakterin üstün amacını ve kesintisiz eylem çizgisini anlamlandırdığında ve karaktere karşı kendi yorumunu oluşturduğunda alt-metin kendiliğinden ortaya çıkar.
- Karakterin Boyutlandırılması için Cevaplandırılması Gereken Sorular
Karakterin eylemleri yapış biçimi etkileyen temel unsurların belirlenmesi aşamasını oluşturmaktadır.
Karakterin Fizyolojik Özellikleri Nelerdir?
- Cinsiyeti
- Yaşı
- Boyu ve Kilosu
- Saç, göz ve cilt rengi ve yapısı
- Tavrı, hareketi, duruşu.
- Dil özellikleri (konuşma biçimi)
- Görünüşü (Yakışıklı, çirkin, şişman ya da zayıf, temiz, zarif, hoş, pasaklı.)
- Kusurları, biçimsel bozuklukları, doğaya aykırı yönleri, doğuştan gelen hastalıkları.
- Kalıtım ile gelen özellikleri.
Karakterin Sosyolojik Özellikleri Nelerdir?
- Sınıfı: Ör; İşçi, yönetici, kentsoylu, vb.
- Uğraşı: Ör; yapılan iş, çalışma süresi, gelir, çalışma koşulları, sendikalı ya da sendikasız oluşu, kuruma karşı tutumu, çalışmaya uygunluk, vb.
- Eğitimi: Ör; okuduğu okul/okullar, okulların niteliği, alınan notlar, çok sevilen ve az sevilen konular, yetenekler, eğilimler, vb.
- Ev Yaşamı: Ör; aile içi ilişkiler, kazanma gücü, öksüz/yetim, ana baba ayrılmış ya da boşanmış, ana-babanın kusurları, savsaklama, ihmal, karı-kocalık durumu, vb.
- Dinsel İnancı: Ör; Müslüman, Hristiyan, Ateist, vb.
- Irkı, Milliyeti: Ör; İngiliz, Türk, vb.
- Çevre İçindeki Yeri: Ör; arkadaşları arasında lider olmak, kulüplerde ve spor etkinliklerinde önde gelmek, vb.
- Hoşlanılan Şeyler, Meraklar: Ör; kitap, gazete, dergi okumak, vb.
Karakterin Psikolojik Özellikleri Nelerdir?
- Mizacı: Ör; sinirli, uysal, karamsar, iyimser, İçedönük, dışadönük, ikisi ortası, vb.
- Yaşama karşı tutumu: ezik, savaşçı, saldırgan, vb.
- Psikolojik Rahatsızlıkları
- Q.; zekâ düzeyi
Karakterin Geçmişi/Sonrası Nasıldır?
- Karakterin oyunda gördüğümüz yaşam diliminden önceki yaşam öyküsü.
- Karakterlerin oyunda gördüğümüz yaşam diliminde sonraki yaşam öyküsü.
Oyuncunun Karakter Üzerindeki Kişisel Gözlem ve İzlenimleri Nelerdir?
Oyuncunun kendi çalışmasıdır.
Oyunculuk eğitiminde bir oyunun bir karakterin doğru oynanması için doğru soruların sorulması adına oyunculuk eğitiminde oyuncu adayının kendi çalışmaları çok kıymetlidir.
NOT: Her yanıt, yazarın oyunda ya da başka kaynaklardan verdiği bilgilere dayandırılmalıdır. Eğer bu kaynaklar veri sağlamıyorsa, oyuncu metne veya yoruma göre kendisi yanıtlar oluşturarak boşlukları doldurmalıdır. Fakat kendi oluşturduğu bilgileri, dayanağı olan bilgilerden ayrı tutmalıdır/yazmalıdır.
*** ÖNEMLİ: OYUNCULUKTA ASIL MESELE; SÖZCÜKLERİ DEĞİL SÖZCÜKLERİ MEYDANA GETİREN EYLEMLERİ OKUYABİLMEKTİR
Kaynaklar:
“Stanislavski Sistemi”, Sonia MOORE.
“Dramatik Yapıda Çatışma”, Duygu Toksoy ÇEBER.
“Characters in Action”, Marshall CASSADY.
“Introduction to Acting”, Stanley Kahan.
“Piyes Yazma Sanatı”, Lajos Egri” (Çev: Suat Taşer)
DC KOZMOS
SANAT AKADEMİSİ
EĞİTMENİ
SU ÖZKARATAŞ
DC KOZMOS
SANAT YÖNETMENİ
MEHMET ŞAHİN
